فیستول چیست؟ علت، عوارض و نحوه تشخیص در زنان و مردان

فیستول (fistula) یک بیماری شایع ناحیه نشیمنگاهی است که وجود آن به دلایل متعددی بستگی دارد. البته شایان به ذکر است فیستول تنها در ناحیه مقعد نبوده و ممکن است در نواحی مختلف بدن اتفاق بیافتد. فیستول در اثر به وجود آمدن اتصال غیر طبیعی میان بافت های بدن تشکیل شده که موجب عفونت و خروج چرک و ترشح از سوراخ بوجود آمده می گردد.

یکی از شایع‌ ترین و آزاردهنده‌ ترین انواع فیستول، فیستول مقعدی است. فیستول مقعدی معمولا در پی آبسه‌ های عفونی اطراف مقعد به وجود آمده که در صورت عدم درمان آن، می‌ تواند باعث درد، ترشح و عفونت‌ های مکرر شود.

بنابراین با ما در این مقاله همراه باشید تا به تمام سوالات شما عزیزان در رابطه با فیستول مقعدی، از جمله علت های پدید آورنده، علائم این بیماری و نحوه معالجه که درمان فیستول با لیزر است را به شما معرفی نماییم.

فیستول چیست؟

زمانی که بین دو قسمت مختلف از بدن یک راه غیر طبیعی یا تونل مانند باز میشود، محتویات و مخاط داخل دو قسمت بدن با هم ترکیب شده و باعث ایجاد مشکلات فراوانی خواهد شد. به این راه غیر طبیعی فیستول میگویند.

برای مثال دوبافت از ناحیه مقعد را در نظر بگیرید که به طور غیر عادی یک کانال عفونی از میان آنها عبور و از داخل بدن به سطح پوست نفوذ کرده است. از آنجایی که این بافت ایجاد شده غیر طبیعی و عفونی میباشد علائم زیاد و دردناکی برای بیمار به همراه دارد.

A fistula is an abnormal connection between two body parts, such as an organ or blood vessel and another structure. Fistulas are usually the result of an injury or surgery.

فیستول یک اتصال غیر طبیعی بین دو قسمت بدن مانند یک اندام یا رگ خونی و ساختار دیگر است. فیستول معمولاً نتیجه یک جراحت یا جراحی است. عفونت یا التهاب نیز می تواند باعث ایجاد فیستول شود.

برگرفته شده از: mountsinai.org

فیستول مقعدی

فیستول مقعدی را میتوان اینگونه تعریف کرد، هنگامی که یک تونل غیر طبیعی بین قسمت داخلی کانال مقعد (جایی که مدفوع از بدن خارج میشود) و پوست اطراف باسن ایجاد شود، مدفوع یا ترشحات از راه طبیعی خود خارج نشده و تمایل به خروج از طریق همان تونل که در پوست ایجاد شده، دارند. به این تونل ایجاد شده فیستول مقعدی میگویند.

در صورت عدم درمان یا درمان ناقص، این آبسه ممکن است راهی به سطح پوست پیدا کند که در نتیجه فیستول مقعدی شکل میگیرد.

خیلی از افراد بدون اطلاع از اینکه فیستول مقعد چیست، اقدام به درمان خودسرانه آن میکنند. بهتر است پس از تشخیص و معاینه توسط پزشک برای درمان آن اقدام نمود.

---

---

فیستول در آقایان

فیستول مقعدی در آقایان و بانوان در کلیت شبیه به هم بوده و هر دو شامل ایجاد تونل غیرطبیعی بین کانال مقعد و پوست اطراف باسن میباشند که باعث درد، ترشح و عفونت می‌ شود. اما، چند تفاوت مهم به دلیل آناتومی و مسائل مربوط به جنسیت در آنها وجود دارد. 

فیستول مقعدی در مردان به دلیل نبود ارتباط نزدیک کانال مقعد به واژن، معمولاً ساده‌ تر و محدود به ناحیه مقعد و پوست اطراف آن است.

در آقایان معمولاً فیستول‌ مقعدی ساده تر بوده و با عفونت و عوارض کمتری همراه است.

علت فیستول مقعدی در مردان

شایع ترین علت فیستول مقعدی در مردان، عفونت چرکی یا همان آبسه مقعدی است. وقتی غده‌ ای در اطراف مقعد عفونت میکند، ممکن است چرک راهی به بیرون باز کرده و تبدیل به فیستول مقعدی شود.

همچنین، در آقایان مبتلا به بیماری کرون (که نوعی التهاب مزمن روده بوده که در آن دیواره‌ ی روده تحریک و زخمی میشود)، احتمال ایجاد فیستول مقعدی بیشتر است.

فیستول در بانوان

بیماری فیستول در زنان، به دلیل نزدیکی کانال مقعد به واژن، ممکن است پیچیده‌ تر بوده و امکان ایجاد تونل فیستول بین روده و واژن (فیستول رکتوواژینال) وجود دارد. این نوع فیستول در بانوان شایع‌ تر است و میتواند مشکلات خاصی مثل نشت مدفوع از واژن ایجاد کند.

به دلیل آناتومی خاص بانوان و نزدیکی اعضای تناسلی و ادراری، درمان فیستول ممکن است چالش‌برانگیزتر باشد و گاهی نیاز به جراحی‌ های پیچیده‌ تر باشد.

همچنین، بیماری فیستول در زنان به دلیل نزدیکی به واژن و مثانه ممکن است با عفونت‌ های بیشتری همراه بوده و یا عوارضی مثل مشکلات ادراری و جنسی ایجاد کنند.

علت فیستول مقعدی در زنان

زایمان طبیعی، از اصلی ترین علت فیستول مقعدی در زنان میباشد. زایمان سخت همراه با پارگی شدید پرینه (ناحیه بین واژن و مقعد)، باعث آسیب به دیواره بین واژن و رکتوم شده که گاهی منجر به فیستول رکتوواژینال (بین راست‌ روده و واژن) میشود. راست‌ روده یا رکتوم (Rectum) آخرین قسمت از روده بزرگ بوده که مدفوع در آن قبل از تخلیه جمع می‌ شود.

همچنین، جراحی‌ های زنان مثل اپیزیوتومی، هیسترکتومی یا عمل‌ های لگنی ممکن است باعث ایجاد آسیب یا عفونت در ناحیه مقعد و مجاور آن شده و زمینه‌ ساز فیستول مقعدی گردد. در برخی موارد، عفونت‌ های ناحیه تناسلی در بانوان میتوانند به بافت‌ های اطراف مقعد سرایت کرده و فیستول مقعدی ایجاد کنند.

از طرفی دیگر، فیستول مقعدی در زنان نیز مانند آقایان میتواند به علت بیماری‌ های التهابی روده و ابتلا به کرون ایجاد شود.

علائم فیستول مقعدی

فیستول مقعدی مانند دیگر بیماری ها دارای علائم و نشانه هایی است که بیماری را نمایان می کند. از آنجایی که فیستول یک بیماری عفونی می باشد، علائم فیستول مقعدی بسیار دردناک بوده و ممکن است نشانه های خود را از روزهای ابتدایی نشان دهد. از آنجایی که فیستول مقعد در ناحیه بسیار حساس به وجود می آید، فرد بیمار با کوچکترین علائم متوجه وجود عارضه می شود.
برخی از شایع ترین علائم فیستول را ذکر می کنیم تا آن را با دیگر بیماری های ناحیه نشیمنگاهی اشتباه نگیرید.

• درد هنگام اجابت مزاج
• خروج ترشحات و چرک و بد بو
• تخریب پوست اطراف مقعد
• احساس قرمزی، درد یا خارش پوست اطراف دهانه مقعد
• درد و تورم در اطراف ناحیه مقعد
• تب و لرز ناشی از گسترش عفونت
• احساس خستگی
• خارش و سوزش
• خونریزی (به ندرت)

انواع فیستول

همانطور که گفته شد؛ این بیماری نه تنها در مقعد بلکه ممکن است سایر نواحی بدن را درگیر کند. این موضوع به این منظور است که ممکن است به غیر از مقعد دیگر نواحی بدن از جمله واژن، ناف و… نیز درگیر فیستول شوند. بنابراین برخی از انواع مختلف فیستول را با یکدیگر بررسی خواهیم کرد:

فیستول آنال

فیستول آنال یعنی یک تونل غیرعادی که از داخل کانال مقعد (یا همان محل خروج مدفوع) شروع شده و به پوست اطراف مقعد ختم میشود.

• فیستول آنورکتال (Anorectal fistula): نام علمی فیستول مقعدی بوده و نوع کلاسیک این بیماری میباشد که هم در بانوان و هم در آقایان می تواند به وجود بیاید. در این نوع از فیستول مقعدی، کانال خروجی مقعد توسط یک تونل به پوست اطراف مقعد متصل شده و مدفوع یا ترشحات عفونی به جای خروج از مسیر طبیعی، از این مسیر تمایل به خروج دارند.
• فیستول مقعدی نعل اسبی (horseshoe fistula): در این حالت از بیماری فیستول، بجای اینکه فیستول مسیر ساده ای از داخل به بیرون مقعد داشته باشد، از یک دهانه داخلی شروع شده و دور تا دور مقعد می چرخد. با ایجاد دو سوراخ در چپ و راست مقعد، خروج پیدا کرده و به شکل نعل اسب ظاهر میشود. 

فیستول واژن

فیستول واژن از نظر جهت و مسیر عبوری تونل با فیستول آنال تفاوت داشته اما همچنان به دلیل قرار گیری در ناحیه مقعدی، از انواع فیستول مقعد میباشد.

در فیستول واژن، برخلاف فیستول آنال که کانال خروجی مقعد را به پوست اطراف مقعد متصل می کرد، تونلی که ایجاد میشود بین واژن و یکی از اعضای داخلی بدن بوده و باعث نشت مایعات و مواد عضو دیگر به واژن میشود. 

• فیستول رکتوواژینال: فیستول رکتو واژینال به تونلی گفته میشود که راست روده یا همان قسمت انتهایی روده بزرگ برای تخلیه مدفوع را به واژن متصل کرده و باعث ورود غیر طبیعی مدفوع و یا گاز به واژن میشود. فیستول رکتوواژینال فقط در بانوان شایع بوده و معمولاً بعد از زایمان سخت، جراحی لگن یا بیماری‌ هایی مثل کرون (التهاب روده) اتفاق میفتد.

• فیستول آنوواژینال: این نوع از فیستول واژن مانند فیستول رکتوواژینال بوده تنها با این تفاوت که کانال مقعد (از انتهای راست روده شروع شده و به سوراخ مقعد ختم میشود) را به واژن متصل میکند.
• فیستول کولو واژینال: این نوع از فیستول واژن توسط تونلی غیر طبیعی بین کولون (بزرگترین بخش روده بزرگ بوده و قبل از راست روده قرار دارد) و واژن ایجاد میشود. این نوع از فیستول واژن، معمولا در اثر بیماری های سرطان روده یا لگن، بیماری کرون و جراحی های لگنی ایجاد شده و باعث خروج مدفوع از واژن میشود.

فیستول ناف

در این نوع از فیستول، تونلی غیرعادی از داخل شکم (معمولا روده یا مثانه) به ناف ایجاد شده که باعث خروج ترشحات، چرک، مدفوع یا ادرار از ناف میشود. همانطور که از اسمش پیداست، محل قرارگیری این فیستول در ناف میباشد و از علت های ایجاد آن میتوان به عفونت های شدید بعد از جراحی های شکم و ناف اشاره نمود.

فیستول زیر بیضه

فیستول زیر بیضه معمولاً نوعی فیستول پرینه‌ ای (perineal fistula) یا فیستول پیچیده مقعدی در آقایان بوده که از مقعد یا راست‌ روده نشأت گرفته و به سمت پوست زیر بیضه یا ناحیه پرینه (بین مقعد و بیضه) باز میشود. به زبان ساده تر، فرض کنید داخل مقعد یا راست‌ روده یک آبسه یا عفونت عمیق وجود دارد که میخواهد راهی به بیرون پیدا کند. در این حالت یک تونل چرکی از آنجا به سمت پوست زیر بیضه یا اطراف آن ایجاد شده تا عفونت بتواند خروج پیدا کند که با ترشح و چرک همراه است. 

از علل ایجاد فیستول زیر بیضه میتوان به آبسه‌ های عمیق مقعدی یا پرینه‌ ای، بیماری کرون (التهاب مزمن روده)، عفونت های شدید در ناحیه پرینه یا مقعد، جراحی های مربوط به لگن و پرینه اشاره نمود.

فیستول روده

در این نوع از فیستول، تونل یا سوراخی بین دو قسمت از روده یا بین روده و عضو دیگر بدن (مثل پوست، مثانه یا واژن) ایجاد شده در هر کدام محتویات روده به بخش دیگری ترشح کرده و از آن دفع میشود. فیستول روده میتواند در اثر بیماری کرون، جراحی های شکمی، سرطان یا پرتو درمانی و آبسه های عمیق بوجود بیاید و محل قرار گیری آن بستگی به پیوند روده و عضو دیگر بدن دارد.

علت بوجود آمدن فیستول مقعدی

به طور کلی میتوان گفت هر موردی که باعث ایجاد آبسه یا چرک، التهاب شدید و آسیب جدی به بافت بدن شود، اگر به طور کامل درمان نشود، به فیستول تبدیل خواهد شد. در ادامه به بررسی شایع ترین علت بوجود آمدن فیستول مقعدی می پردازیم:

• آبسه مقعدی: یکی از شایعترین علت فیستول مقعدی، آبسه مقعدی میباشد. ارتباط فیستول و آبسه مقعدی بسیار نزدیک بوده و اگر آبسه درمان نشود، به فیستول تبدیل خواهد شد و به سمت سطح پوست اطراف مقعد راه باز میکند.
• بیماری کرون (التهاب روده): هنگامی که التهاب در روده طولانی مدت شده و بدون درمان رها شود، بافت روده تخریب شده و به صورت یک سوراخ یا تونل به ارگان دیگری در بدن که معمولا مقعد، پوست یا روده کناری است، باز میشود. در این حالت التهاب روده میتواند علت بوجود آمدن فیستول مقعدی باشد.
• زایمان طبیعی سخت و طولانی: قرار گرفتن سر جنین به مدت زیاد در کانال زایمان موجب ایجاد فشار و عدم خون رسانی به بافت شده که باعث مرگ سلول های بافت میشود. بافت مرده به مرور ریزش کرده و جای خالی آن باقی میماند. این جای خالی علت بوجود آمدن فیستول مقعدی خواهد بود.
• رادیوتراپی یا پرتودرمانی: هنگامی که پرتو درمانی برای سرطان های لگنی به بافت سالم اطراف به ویژه رگ های خونی کوچک آسیب رسانده و خون رسانی تضعیف میشود. بافت آسیب دیده به مرور دیگر توان ترمیم خود را نداشته و زخم تشکیل میشود. اگر این زخم عمیق شود میتواند علت فیستول مقعدی باشد.
• سرطان: هنگامی که تومور سرطانی در ناحیه مقعد و لگن رشد کرده و بزرگ شود، دیواره طبیعی بین دو عضو (معمولا دیواره بین رکتوم و مثانه) دچار آسیب و خوردگی توسط تومور سرطانی میشود. هنگامی که تخریب دیواره ادامه پیدا کند، سوراخ شده و به علت بوجود آمدن فیستول مقعدی تبدیل خواهد شد.
• بیماری های جنسی مانند کلامیدیا و زگیل تناسلی: این نوع از بیماری ها میتوانند به‌طور غیر مستقیم خطر تشکیل فیستول مقعدی را افزایش دهند. این بیماری‌ ها باعث التهاب مزمن و تضعیف مخاط مقعد شده که در نتیجه زمینه را برای ایجاد آبسه‌ های مقعدی فراهم می‌کند. عدم درمان آبسه ها به علت فیستول مقعدی تبدیل خواهند شد.

فیستول مقعد در چه افرادی شایع تر است؟

خطر ریسک ابتلا به فیستول مقعدی به دلایل مختلف برای برخی افراد با توجه به عادات روزانه، شغل، سن و سال، رفتار جنسی و بیماری هایی که به آن مبتلا هستند بالاتر بوده و امکان آسیب پذیری در آنها بالاتر است.
این دسته از افراد شامل:

• افراد دارای اسهال مزمن
• افرادی که تحت پرتو درمانی سرطان رکتوم هستند
• افرادی که به بیماری کولیت مبتلا هستند
• برخی افراد که دارای بیماری های آمیزشی هستند
• وجود عفونت های درمان نشده در بدن
• افرادی که از سیستم ایمنی پایینی برخوردار هستند

نحوه پیشگیری از فیستول مقعدی

فیستول مقعد از دسته بیماری هایی نیست که تحت تاثیر رفتارها یا ورود ویروس به بدن وجود آید؛ بنابراین نمیتوان به راحتی از ابتلا به فیستول پیشگیری کرد.

اما با این حال برخی راهکارها علاوه بر پیشگیری از فیستول در حفظ سلامت عمومی نیز تاثیر گذار است.
برخی از راهکارهای پیشگیری از فیستول عبارت اند از:

• شستشوی مرتب مقعد با آب
• پرهیز از رابطه جنسی پر خطر
• درمان بیماری های روده ای گوارشی
• درمان بیماری های نشیمنگاهی
• نوشیدن آب فراوان (8الی 10 لیوان در روز )
• داشتن رژیم غذایی مفید و سالم

تشخیص فیستول چگونه است؟

تشخیص این بیماری، علاوه بر معاینه پزشک، به 3 روش نوین پزشکی نیز امکان پذیر است.
آنوسکوپ
نوعی دوربین اختصاصی برای معاینه مقعد می باشد.
تصویر برداری
تصویر برداری عادی به صورت سونوگرافی و مغناطیسی صورت می گیرد.
پروب فیستول
ابزاری است که از بیرون پوست به مجرای درونی فیستول وارد می شود و نوعی رنگ در بدن خارج می کند تا محل قرارگیری عارضه مشخص شود.

چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟

فیستول مقعد شاید از آن دسته بیماریهای خطرناک و کشنده نیست، اما مبتلا شدن به آن تا حد زیادی بر زندگی شخصی فرد تاثیر گذار است و می تواند دیگر عضو های بدن را درگیر نماید. بنابراین هنگامی که علائم های اولیه اعم از درد، ترشح عفونت و خارش مشاهده کردید، باید به بهترین جراح فیستول مراجعه فرمایید.

درمان فیستول مقعدی

درمان فیستول مقعد به دلیل عمیق بودن عفونت تنها با استفاده از روشهای درمانی غیر دارویی و تهاجمی امکان پذیر است. بنابراین استفاده از دارو صرفا جهت بهبود علائم و کاهش درد می باشد. همچنین عمل فیستول و درمان با لیزر راه های پیشنهادی قطعی درمان این بیماری می باشند.
اگر به بیماری فیستول مقعد دچار شده اید، این نکته را نیز باید بدانید که فیستول مقعدی خود به خود بهبود پیدا نخواهد کرد و برای درمان آن نیاز به مراجعه پزشک متخصص و انجام عمل جراحی دارید. عمل های جراحی برای درمان فیستول مقعدی انواع مختلفی داشته که به اختصار هر کدام از آنها را برای شما شرح میدهیم:

• فیستول مقعدی درمان با لیزر
• روش لیفت
• فلپ اندورکتال
• قرار دادن سِتون
• فیستولوتومی
• پلاگ
• چسب فیبرین

برای خواندن اطلاعات بیشتر درباره انواع روش های جراحی فیستول، کلیک کرده و توضیحات مرتبط با هرکدام از انواع روش ها را مطالعه فرمائید.

لازم به ذکر است که امروزه با پیشرفت تکنولوژی در عرصه لیزر و قابلیت های گوناگون آن، لیزر فیستول مقعدی به یکی از راحت ترین و سریع ترین روش های درمانی بدون درد و خونریزی تبدیل شده که میتوان با آن به صورت سرپایی و بدون بیهوشی در یک جلسه فیستول مقعدی را درمان نمود.

لیزر فیستول مقعدی

عضله اسفنکتر خارجی از عضلات حساس و مهمی است که در بدن در ناحیه مقعد وجود دارد. بنابراین درمان فیستول بدون آسیب رسانی به این عضو یک امر بسیار مهم است. عمل جراحی علاوه بر درمان عوارضی را به همراه دارد که باعث شده لیزر جایگزین آن شود. لیزر فیستول مقعدی یکی از بهترین روشهای روز است که درمان 100 درصد بیماری را بدون کوچکترین عوارض به همراه می آورد.

مطالعه بیشتر : درمان فیستول با لیزر

مزایای لیزر فیستول

با توجه به این مسئله که لیزر فیستول یک روش کم تهاجمی بوده و بدون استفاده از تیغ جراحی انجام میشود، مزایای زیادی نسبت به دیگر روش های جراحی فیستول مقعدی دارد. به همین دلیل است که امروزه، لیزر فیستول مقعدی به یکی پر طرفدارترین و رایج ترین شیوه درمانی تبدیل شده.

مزایای لیزر فیستول مقعدی عبارتند از:

• بدون درد و خونریزی است
• بیمار بیهوش نمی شود
• عدم نیاز به پانسمان داخلی
• عمل به صورت سرپایی صورت میگیرد
• هزینه درمان فیستول با لیزر به مراتب کمتر از عمل جراحی است
• این روش در مقابل عمل جراحی زخم کمی بر جای میگذارد
• دوران نقاهت کوتاهی دارد و نیازی به بستری شدن ندارد

سوالات متداول